Αμαλία Παπαϊωάννου, προϊσταμένη Πρωτοβάθμιας για μαθητες ΡΟΜΑ:“Οι γονείς, οι ανάγκες βιοπορισμού και ο πρώιμος γάμος”

Συνδέεται η φοίτηση των παιδιών στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση με τα επιδόματα που παίρνουν οι Ρομά;
Mε βάση τις ισχύουσες διατάξεις του άρθρου 214 (παρ. 17) του ν. 4512/2018, συνδέεται με έμμεσο τρόπο η υποχρεωτικότητα της εκπαίδευσης με την χορήγηση του επιδόματος παιδιού, καθώς το εν λόγω επίδομα χορηγείται στους δικαιούχους, υπό την προϋπόθεση αφενός της εγγραφής κάθε παιδιού σε σχολείο και αφετέρου της πραγματικής φοίτησής του, η οποία συντρέχει όταν το παιδί δεν υποχρεούται να επαναλάβει την ίδια τάξη λόγω του αριθμού των απουσιών του. Οι απουσίες όλων των μαθητών των σχολείων καταχωρίζονται καθημερινά, ηλεκτρονικά, στο πληροφοριακό σύστημα myschool. Οι Διευθυντές/ντριες – Προϊστάμενοι/ες των σχολείων χορηγούν βεβαίωση φοίτησης, μόνο εφόσον τα παιδιά φοιτούν συστηματικά, βάσει των ανωτέρω.

Ποιοι είναι οι λόγοι , θεωρείτε που τα παιδιά Ρομά διακόπτουν το σχολείο;
Θεωρούμε ότι από τις οικογένειες δεν δίνεται ιδιαίτερη βαρύτητα στη σημασία της τακτικής φοίτησης των παιδιών Ρομά στο σχολείο. Οι αντιλήψεις και οι στάσεις των γονέων Ρομά (λειτουργικός αναλφαβητισμός γονέων, κουλτούρα των Ρομά για την αξία της εκπαίδευσης, κλπ) συνδέονται άμεσα και αποτελούν συχνά τροχοπέδη για την ένταξη των παιδιών Ρομά στη γενική εκπαίδευση, πόσο μάλλον για την ολοκλήρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Από πολλές σχετικές έρευνες, αλλά και από την εμπειρία μας, προκύπτει ότι οι περισσότεροι Ρομά δεν πιστεύουν στην αναγκαιότητα της σχολικής εκπαίδευσης, κυρίως, διότι θεωρούν σημαντικότερη την άμεση, πρακτική εκπαίδευση, που στοχεύει στην εκμάθηση γνώσεων επιβίωσης και γνώσεων που βοηθούν στις εργασίες της καθημερινότητας τους, από την μακροπρόθεσμη εκπαίδευση του σχολείου. Η ανάγνωση και η γραφή επίσης, δεν έχουν την ίδια σημασία στην κοινωνία των Ρομά, καθώς η γλώσσα τους είναι προφορική. Το σχολείο επομένως γι’ αυτούς φαντάζει ξένος θεσμός και πολλές φορές θεωρούν ότι αντιτίθεται ακόμα και στην ταυτότητά τους.
Ένας ακόμη παράγοντας που επηρεάζει την πρόωρη έξοδο από το σχολείο είναι οι ανάγκες βιοπορισμού. Τα παιδιά Ρομά καλούνται από πολύ μικρή ηλικία να συμβάλουν στην κάλυψη των βιοποριστικών αναγκών της οικογένειας. Αλλά ακόμη και αν δεν “εργάζονται”, οι μετακινήσεις ολόκληρης της οικογένειας για βιοποριστικούς και οικονομικούς λόγους είναι συχνές, με αποτέλεσμα τα παιδιά Ρομά να μην έχουν μόνιμο τόπο κατοικίας και πρόσβαση σε συγκεκριμένη σχολική μονάδα, να απουσιάζουν συχνά και τελικά να σταματούν το σχολείο.
Επιπλέον, και βάσει της κουλτούρας τους, θεωρείται θεμιτό να παντρεύονται από την προεφηβική-εφηβική ηλικία, οπότε ο χρόνος παραμονής των μαθητών Ρομά στο σχολείο συμπιέζεται σημαντικά και η έξοδός τους από αυτό αναπόφευκτα γίνεται πρόωρα, είτε λόγω γάμου, είτε λόγω ανάγκης για εργασία.
Από την άλλη, το εκπαιδευτικό σύστημα προσφέρει γνώσεις μακροπρόθεσμα. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με τον αυστηρό προγραμματισμό (ωράριο, σχολικές υποχρεώσεις κλπ) και τους κανόνες που διέπουν τη σχολική ζωή, δυσκολεύει την προσαρμογή και την εξοικείωση των παιδιών Ρομά με τη σχολική κουλτούρα, καθώς διαφέρει σημαντικά από τον πιο ελεύθερο τρόπο με τον οποίο ζουν στις κοινότητές τους.
Τα παιδιά Ρομά τέλος, κινούνται και διαμορφώνουν την ταυτότητά τους ανάμεσα σε δυο πολιτισμούς και δυο γλώσσες. Το επίπεδο ανάπτυξης και κατανόησης της ελληνικής γλώσσας είναι συνήθως πολύ χαμηλό και περιορίζεται στη βασική επικοινωνιακή επάρκεια με αποτέλεσμα, σε συνδυασμό και με την όψιμη είσοδό τους στο σχολείο (πολλές φορές η πρώτη εγγραφή γίνεται σε ηλικία 12-13 ετών), οι μαθητές Ρομά να δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις του σχολικού περιβάλλοντος.

Έχουν ίση προσοχή οι μαθητές Ρομά, με τα υπόλοιπα παιδιά;

Όσον αφορά τα σχολεία Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης της Περιφέρειάς μας, γνωρίζουμε με βεβαιότητα ότι οι μαθητές Ρομά έχουν γίνει πλήρως αποδεκτοί στη σχολική κοινότητα και αντιμετωπίζονται ισότιμα, τόσο από τους εκπαιδευτικούς, όσο και από τους συμμαθητές και τους γονείς τους. Οι μαθητές Ρομά συμμετέχουν ισότιμα με τους συμμαθητές τους σε όλες τις ενδοσχολικές και εξωσχολικές δράσεις των σχολείων τους.
Η Δ/νση Πρωτοβάθμιας Εκπ/σης Φωκίδας και οι Διευθυντές/ντριες – Προϊστάμενοι/ες των σχολικών μονάδων μεριμνούν για την εγγραφή και φοίτηση των παιδιών Ρομά και συνεργάζονται στενά με όλες τις αρμόδιες υπηρεσίες.
Στα Δημοτικά Σχολεία της Άμφισσας λειτουργούν για περισσότερο από 10 χρόνια Τάξεις Υποδοχής ΖΕΠ για μαθητές Ρομά, προκειμένου να διευκολυνθεί η ένταξή τους στο σχολικό πρόγραμμα. Οι Τάξεις Υποδοχής (ΖΕΠ) αποτελούν έναν σημαντικό υποστηρικτικό θεσμό, που σκοπεύει στην παροχή διδακτικής υποστήριξης και προσαρμοσμένου εκπαιδευτικού υλικού για τους μαθητές Ρομά, με σκοπό την ευκολότερη και ομαλότερη ένταξή τους στο εκπαιδευτικό σύστημα.
Σημειώνουμε, ότι όπως συμβαίνει για όλους τους δικαιούμενους μεταφοράς μαθητές, η μετακίνηση των μαθητών Ρομά από και προς τον καταυλισμό στα σχολεία εγγραφής τους, πραγματοποιείται καθημερινά με λεωφορείο ΚΤΕΛ (ή ταξί) και το κόστος της καλύπτεται από την Περιφερειακή Ενότητα Φωκίδας.
Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με την προώθηση μιας κουλτούρας ισότητας, συμπερίληψης αλλά και αποδοχής της διαφορετικότητας, καθιστά τα σχολεία μας ένα ασφαλές και φιλικό περιβάλλον για όλους.
Στην κατεύθυνση αυτή έχουν συμβάλει και οι συνεχείς επιμορφώσεις των εκπαιδευτικών στην διαπολιτισμική εκπαίδευση και την αντιμετώπιση της ετερότητας, που έχουν ως αποτέλεσμα την κοινωνική αλληλεπίδραση στη σχολική τάξη με όρους συναίνεσης, συνεργασίας και αλληλοσεβασμού.

Τι θα μπορούσε να κάνει καλύτερα η πολιτεία, έτσι ώστε να ενημερώνονται περισσότερο και πιο σωστά και οι γονείς Ρομά ώστε να τους αποτρέπουν στο να διακόπτουν την φοίτηση των παιδιών τους στα σχολεία;

Η Πολιτεία, όπως προαναφέρθηκε, έχει μεριμνήσει για τη δημιουργία και λειτουργία υποστηρικτικών δομών (τάξεις ΖΕΠ μέσα στα δημοτικά σχολεία), για την ύπαρξη ειδικού διευκολυντικού νομοθετικού πλαισίου σχετικά με την εγγραφή και τη φοίτησή τους στα σχολεία (π.χ. διευκολύνσεις για συνέχιση της φοίτησης των παιδιών όταν η οικογένεια αλλάζει προσωρινά τόπο διαμονής) για τη δωρεάν μετακίνηση των μαθητών από και προς το σχολείο), κ.ά.
Παράλληλα, όπως ήδη έχουμε αναφέρει η Δ/νση Πρωτοβάθμιας Εκπ/σης Φωκίδας και οι Διευθυντές/ντριες – Προϊστάμενοι/ες των σχολικών μονάδων μεριμνούν για την εγγραφή και φοίτηση των παιδιών Ρομά. Συγκεκριμένα, οι Διευθυντές/ντριες – Προϊστάμενοι/ες διευκολύνουν τους γονείς Ρομά στην αναζήτηση και συμπλήρωση των σχετικών δικαιολογητικών εγγραφής των παιδιών τους, καθώς και στην επικοινωνία με το Νοσοκομείο ή τα Κέντρα Υγείας για τον προγραμματισμό του απαραίτητου εμβολιασμού των παιδιών. Την ίδια βοήθεια παρέχει και το προσωπικό της Δ/νσής μας, όταν προσέρχονται στα γραφεία μας γονείς Ρομά που ζητούν την συνδρομή μας για τις εκπρόθεσμες εγγραφές των παιδιών τους, τις οποίες και πάντα εγκρίνουμε.

Σημειωτέον ότι τον Νοέμβριο του 2022, με πρωτοβουλία της Δ/νσης Πρωτοβάθμιας Εκπ/σης Φωκίδας διοργανώθηκε μια πρώτη συνάντηση συνεργασίας με τις υπηρεσίες του Τμήματος Αλληλεγγύης του Δήμου Δελφών, τις προνοιακές υπηρεσίες της Περιφέρειας και τους Διευθυντές των Δημοτικών Σχολείων της Άμφισσας (όπου εγγράφεται το μεγαλύτερο πλήθος μαθητών Ρομά), με θέμα τον σχεδιασμό και την υλοποίηση κοινών δράσεων για τη λειτουργική ένταξη και εκπαίδευση των μαθητών Ρομά στα σχολεία αρμοδιότητάς μας. Καταγράφηκαν τα κύρια σημεία της συζήτησης που διεξήχθη, με σκοπό να αξιοποιηθούν και να προωθηθούν αρμοδίως από τις υπηρεσίες και να τεθεί ένα πιο συγκεκριμένο πλαίσιο σύμπραξης όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών και φορέων, τουλάχιστον σε τοπικό επίπεδο, για το συγκεκριμένο θέμα.
Αρχικά διατυπώθηκαν από όλους τους συμμετέχοντες, κάποιες βασικές παραδοχές, όπως το γεγονός ότι η εκπαίδευση αποτελεί τον κοινωνικό θεσμό που μπορεί και οφείλει να συνεισφέρει ουσιαστικά στην ισότιμη κοινωνική ένταξη των Ρομά. Σκοπός της εκπαίδευσης θα πρέπει να είναι η ένταξη και η ενσωμάτωση της κουλτούρας της κοινότητας Ρομά και όχι η αφομοίωση/αλλοτρίωσή της. Κρίθηκαν πολύ σημαντικοί, τόσο ο υποστηρικτικός θεσμός των Τάξεων Υποδοχής ΖΕΠ, όσο και ο θεσμός της προσχολικής εκπαίδευσης.
Στη συνέχεια εκφράστηκαν διάφορες προτάσεις, όσον αφορά στη φοίτηση των μαθητών Ρομά, τις οποίες και παραθέτουμε:
•Να καταγραφούν όλες οι οικογένειες / τα παιδιά Ρομά και κυρίως ο πληθυσμός Ρομά που ζει μόνιμα στον καταυλισμό της Άμφισσας.
•Να γίνει εντοπισμός και καταγραφή, πιο συγκεκριμένα των παιδιών Ρομά που είναι στην κατάλληλη ηλικία για να εγγραφούν στο Νηπιαγωγείο, (νήπια, τα οποία στις 31 Δεκεμβρίου του έτους εγγραφής συμπληρώνουν ηλικία τεσσάρων (4) ετών) δεδομένου ότι η δίχρονη προσχολική εκπαίδευση είναι υποχρεωτική, αλλά και των παιδιών Ρομά που είναι σε ηλικία για φοίτηση στο Δημοτικό Σχολείο.
•Να εντοπίζονται εγκαίρως τα παιδιά Ρομά προνηπιακής ηλικίας (2-3 ετών) και να επιδιώκεται η ευαισθητοποίηση/προετοιμασία των γονέων τους στο θέμα της εκπαίδευσης (θετικά οφέλη εκπ/σης, υποχρεωτικότητα φοίτησης κλπ)
•Να επιδιώκεται η διαρκής ενημέρωση των γονέων μαθητών Ρομά σε θέματα υγείας (ενημέρωση για εμβολιασμό, θέματα καθαριότητας κλπ)
•Να υποχρεωθούν οι γονείς των παιδιών Ρομά να δίνουν ονόματα στα παιδιά τους πριν από την εγγραφή τους στο σχολείο (είτε με θρησκευτικό βάπτισμα, είτε με διαδικασία ονοματοδοσίας στο Δήμο).
•Να γίνονται τα απαραίτητα εμβόλια των παιδιών Ρομά πριν την εγγραφή τους στο σχολείο (συνεργασία με Νοσοκομείο, Κ.Υ.,ΤΟΜΥ)
•Να οργανωθεί και να λειτουργήσει μια δομή (π.χ. κέντρο ημέρας) εντός των καταυλισμού για την οργάνωση επισκέψεων/δράσεων εντός του καταυλισμού από προνοιακές υπηρεσίες/κοινωνικούς λειτουργούς, προκειμένου να γίνεται αγωγή όλης της κοινότητας, προετοιμάζοντας κυρίως τις οικογένειες Ρομά και εκπαιδεύοντας τους γονείς για θέματα που αφορούν στη σχολική φοίτηση και στην τήρηση βασικών κανόνων υγιεινής των παιδιών τους.
Όσον αφορά στη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων τοπικών φορέων υπογραμμίστηκε η ανάγκη υποστήριξης των οικογενειών Ρομά από ένα δίκτυο συνεργατών (διαμεσολαβητών, κοινωνικών λειτουργών, ψυχολόγων κλπ) και της συνεχούς επικοινωνίας, τόσο των φορέων μεταξύ τους, όσο και με τις οικογένειες/γονείς Ρομά, ώστε να ενημερώνονται εγκαίρως για τις ημερομηνίες εγγραφής και τα δικαιολογητικά εγγραφής των μαθητών για το νέο σχολικό έτος (π.χ. διά της συνεργασίας του Κέντρου Κοινότητας με τα σχολεία).
Τονίστηκε η ανάγκη επικοινωνίας και συνεργασίας όλων των θεσμών και φορέων, τακτικής επικοινωνίας και συνεργασίας της Δ/νσης Πρωτοβάθμιας Εκπ/σης Φωκίδας και των σχολείων της, με το Κέντρο Κοινότητας και κυρίως με τον διαμεσολαβητή του Κέντρου και γενικότερα προκρίθηκε η ανάγκη συμμετοχής και εμπλοκής κι άλλων φορέων (Δήμου, Εισαγγελίας, Αστυνομίας, Νοσοκομείου, Δικτύου ΑΚΕΣΩ κλπ) στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους, ώστε να διαμορφωθεί τελικά ένα πλέγμα δράσεων σε τοπικό επίπεδο, με στόχο την ένταξη, ισότιμη συμμετοχή και προώθηση της κοινωνικοποίησής των μαθητών Ρομά στο σχολικό πλαίσιο και την ευρύτερη κοινωνία.
Ήδη με το πέρας της τρέχουσας σχολικής χρονιάς και μετά την έναρξη της πιο συστηματικής συνεργασίας της Δ/νσης Π.Ε. Φωκίδας, των Διευθυντών – Προϊσταμένων των σχολείων και των αρμόδιων υπηρεσιών του Δήμου Δελφών, καταγράφηκε σημαντική βελτίωση στη συχνότητα συνεπούς φοίτησης των μαθητών Ρομά στα σχολεία της Άμφισσας.
Όμως, όσο τα παιδιά Ρομά και οι οικογένειές τους διαβιούν σε καταυλισμούς, χωρίς ασφαλή στέγη, χωρίς τήρηση βασικών κανόνων καθαριότητας και υγιεινής, χωρίς ιδιωτικό χώρο για κάθε οικογένεια και τα μέλη της, όπου τα παιδιά θα διατηρούν καθαρά τα ρούχα, τα σχολικά τους είδη κλπ., χωρίς τη γενικότερη ένταξη των οικογενειών Ρομά στην κοινωνική και οικονομική ζωή της τοπικής μας κοινωνίας, εκτιμούμε ότι η ένταξη των παιδιών τους στα σχολεία και η απρόσκοπτη σχολική φοίτησή τους θα είναι δυσκολότερο να επιτευχθεί.
Συνεπώς θεωρούμε βασική προϋπόθεση για την πλήρη ένταξη και συστηματική φοίτηση των παιδιών Ρομά στο σχολείο, τη βελτίωση των συνθηκών καθημερινής διαβίωσής τους, με πρώτιστη την ύπαρξη μόνιμης κατοικίας εντός των αστικών οικισμών.
Με την νέα σχολική χρονιά ως Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης σχεδιάζουμε να εργαστούμε πιο εντατικά και να συνεργαστούμε, ώστε να συνεχιστεί και να βελτιωθεί ο συντονισμός των ενεργειών όλων των φορέων, με την εμπλοκή περισσότερων υπηρεσιών και κοινωνικών δομών, με στόχο την πλήρη εξάλειψη του φαινομένου σχολικής διαρροής των μαθητών Ρομά από τα σχολεία μας. Αυτός είναι ένας από τους πρωταρχικούς στόχους της Διεύθυνσής μας.